Anadolu Uygarlıkları 4: İyonlar
İyonlar
İyonlar, Yunanistan’a gelen Dorların önünden kaçarak Anadolu’ya geçen Akalar tarafından kuruldular. M.Ö. 1200 yılında Akalar, adalar üzerinden Batı Anadolu’ya göç ettiler. Büyük Menderes ile Küçük Menderes nehirleri arasında kalan kıyı bölgelerine yerleştiler.
Bu bölgeye İyonya, burada yaşayanlara İyonlar adı verilir. İyonlar, polis adı verilen şehir devletleri kurdular. M.Ö. XII. yüzyıldan itibaren 12 şehir devletinden oluşan bir birlik oluşturmuşlardır. Bu şehirler sırasıyla Miletos, Myos, Priene, Efes, Kolophon, Lebedos, Teos, Erythria, Klazomenia, Phokia, Samos ve Khios‘tur. Smyra aslında Aiol birliğinde iken daha sonradan İyonlaşmıştır. Halikarnasos ise Dor birliğinden atılınca, İyon Birliğine girmiştir. Hiç bir zaman merkeziyetçi olmamışlardır. Deniz ticareti ve kolonicilik alanında ileriydiler. Akdeniz, Marmara, Ege ve Karadeniz’de birçok koloniler kurmuşlardır.
Anadolu’da kurulan ilk çağ uygarlıkları içinde en gelişmiş ve ileri düzeydedirler. Çünkü;
- İyonlar, Ön Asya’dan gelen ticaret yollarının bitiş noktasındadırlar ve doğu batı arasında köprü vazifesi görürlerdi.
- Diğer Anadolu Uygarlıklarından etkilenmişlerdir.
- Tarım ve ticaretle gelişmiş olduklarından bilim ve kültüre önem vermişlerdir.
- Şehir devletleri şeklinde yönetilmiş oldukları için serbest düşünce gelişmiştir.
Devlet Yapısı
İyon şehir devletlerinin başında krallar bulunuyordu. Asiller zamanla güçlenerek kralları tahttan indirdiler. Halkın seçtiği kişiler, meclislerin yardımı ile şehirleri yönetmeye başladılar.
Bilim Kültür ve Sanat
Ön Asya’dan gelen ticaret yollarının bitim noktasında bir ülke olmaları bilim ve kültür alanında ileri gitmelerinin en önemli nedenidir.
İyonlar, sanat alanında da önemli gelişmeler gösterdiler.
İyon Nizamı denilen mimari üslubun yaratıcısıdırlar. (Efes Antik Kentindeki Artemis Tapınağı İyonyalılar’a aittir. Dünyanın antik yedi harikasından biri olarak kabul edilir.). İyon tarzında mimarı eserler yarattılar. Tapınaklar, açık hava tiyatroları bu alanda ki en güzel yapıtlardır.
Ticaretin gelişmesi sonucu birçok kültür ile temas kurdular.
Ekonominin gelişmesi ve demokrasinin varlığı; fikir hayatı, sanat ve bilim alanında önemli gelişmelere neden oldu.
- Diyojen, Tales, Anaksimenes, ve Anaksimandros felsefe , matematik ve astronomi bilimlerinin temellerini attılar.
- Matematikte Pisagor,
- Coğrafya’da Ksenefon,
- Tıpta Hipokrat,
- Felsefe’de Heraklit ve Diojen,
- Şiirde Homeros,
- Tarihte Heredot,
İyonyalıların en tanınmış bilginleridir.
Tiranlık yönetimi de ilk defa İyon şehirlerinde görülür.
İyonlar, Fenike Alfabesi’nden yararlanarak kendi alfabelerini oluşturdular. İyon şair ve yazarları tarafından kaleme alınan trajedi, komedi ve dramlar günümüze kadar önemlerini korudular. Edebiyatta Homeros Destanları önemlidir.
İnsan şeklinde düşündükleri çok tanrılı din anlayışı vardır. Özellikle Efes kentinde bir ana tanrıça figürü olan Artemis önemli tanrıçalardadır.
İyonlar’a Persler tarafından son verilmiştir. Perslere teslim olan, Miletos hariç diğer birçok İyon kenti yağmalanmıştır. Atina’nın desteklediği bazı ayaklanma girişimleri olduysa da, bu girişimler sonuçsuz kalmıştır.
Yazar: İrfan KAYGISIZ
Tarih Öğretmeni
